Bezuinigingen en wettelijke taken

De grafiek hierboven staat op pagina 76 van het rapport Bezuinigingen op uitvoeringsorganisaties van de Algemene Rekenkamer en laat de ontwikkeling van de geraamde rijksbijdragen en apparaatskosten van het Nationaal Archief zien.
In eerste instantie zou je zeggen dat er geen vuiltje aan de lucht is. De apparaatskosten zijn in 2016 iets lager dan de rijksbijdragen. Maar om de een of andere reden is dit niet het hele verhaal. De Algemene Rekenkamer zegt in een toelichting:

Als gevolg van de taakstellingen daalt in de periode 2011-2016 de geraamde rijksbijdrage voor het Nationaal Archief met €1,94 miljoen (10,2%). De apparaatskosten nemen vanaf 2012 juist toe, met in totaal 8,7%. Toch zijn in 2016 de apparaatskosten van het Nationaal Archief  €572.000 lager dan de rijksbijdrage. De verklaring hiervoor is dat in de apparaatskosten de kosten voor de uitvoering van de wettelijke digitale taak niet zijn meegenomen. Als dat wel gebeurt, is bij het Nationaal Archief in 2016 sprake van een substantieel tekort.*
*   Uitgaande van de kosten die verbonden zijn aan het uitvoeren van de wettelijke archiveringstaak zal het tekort in 2012 al zijn opgelopen tot meer dan €6 miljoen, zo is de verwachting. Bron: Doorlichting Nationaal Archief, 26 september 2012.

Dat is toch gek? Waarom zou de wettelijke digitale taak niet standaard meegenomen zijn?
In de toelichting staat trouwens ook dat de directie van het Nationaal Archief aan het ministerie van OCW heeft laten weten dat de realisatie van de taakstelling, gevolgen zal hebben voor de uitvoering van wettelijke taken. "Gesprekken hierover zijn gaande."

De manier waarop de bezuinigingen ingevuld zullen worden zijn trouwens ook interessant:

Zuiniger en efficiënter werken

• verhuur kantoorruimte (€0,2 miljoen);
• vermindering materiële uitgaven (circa €0,3 miljoen) en vermindering formatie (nog niet gekwantificeerd);
• vervanging van vast (depot-)personeel voor archiefbeheer door WSW’ers.

Minder taken/versobering taakuitvoering

• beperking openingstijden studiezaal;
• overheveling van taken naar Centraal Bureau Genealogie en naar Stichting Vrienden van het Nationaal Archief.

Anders

• extra inzet op verwerving van (meerjarige) projectmiddelen;
• beheer archieven provincie Zuid-Holland (€0,4 miljoen).

 Ik hou mijn hart vast...

Gerelateerd
Fusie van de KB en het NA
Bezuinigingen, RHC's en de Algemene Rijksarchivaris

Pappa, wat heb jij gedaan om de bieb te redden?

Mooie Engels posters die pleiten voor het behouden van de bibliotheek.

Gerelateerd

Sectoranalyse Raad voor Cultuur: Archivaris = Calimero

De culturele uitgangspunten van een staatssecretaris

Plaatje: Daddy what dit you do te save libraries? van Phil Bradley

Sectoranalyse Raad voor Cultuur: archivaris = Calimero

In mijn vakantie publiceerde de Raad voor Cultuur (nieuwe website) zijn advies over de bezuinigingen op cultuur voor 2013-2016. In archievenland is enige beroering ontstaan, omdat de RvC ervoor pleit om de subsidie voor Erfgoed Nederland helemaal te schrappen. Persoonlijk ben ik daar niet heel erg rouwig om, dat geld kan waarschijnlijk wel beter besteed worden. Verder zegt de Raad niet zo veel over bezuinigingen bij archieven of in de archiefsector. Desalniettemin is er wel een Sectoranalyse Archieven geschreven. Afgelopen dagen heb ik die maar eens gelezen.

Vorig jaar heb ik me wel eens beklaagd over het ontoegankelijke taalgebruik en de slechte scanner van de Raad, daar is deze keer geen sprake van. De tekst is goed leesbaar in beide betekenissen.
Wat verder opvalt zijn de enorme verschillen in de manier waarop sectoren beschreven en geanalyseerd worden. De sectoranalyse Archieven begint (als enige) met een uitgebreide schets van "de sector" in 2020. (Ik ben er nog niet uit of dit een dystopie is of juist een utopie). Daarna volgt in enkele paragrafen een beschrijving van de huidige situatie. Andere analyses staan vol met schema's (bijvoorbeeld die over E-cultuur en Architectuur Stedenbouw, Monumenten, Archeologie en Landschapsarchitectuur). Deze inconsistentie maakt vergelijken tussen sectoren lastig. Hierbij is het vooral jammer is dat er maar één uitgebreide toekomstschets is, deze blijft nu een beetje in het luchtledige hangen.

Dan de sector-analyse zelf. Over het algemeen vind ik het een redelijk goede analyse, met heel veel ben ik het wel eens. Toch een paar kanttekeningen.
De Raad stelt op p.10 (maar weer eens) dat de WOB en de Archiefwet moeten worden aangepast, deze keer moet er een Wet op vrije informatie komen. Deze "zou, naast het burgerrecht op toegang tot overheidsinformatie, ook moeten vastleggen dat documenten automatisch en sneller openbaar worden." Ik blijf erbij: de huidige wetten (Archiefwet en WOB) zijn goed, maar ambtenaren en bestuurders voeren ze niet goed uit. Dat verander je niet met nieuwe, betere regels!
De Raad stelt daarna ook:

Een nieuwe wetgeving, die – ondersteund door digitale mogelijkheden – openbaarheid na afsluiting van een zaak afdwingt, maakt archiefinstellingen verantwoordelijk voor (zeer) jonge archiefstukken.

Waarom betekent eerder openbaar ook eerder in beheer bij een archiefdienst? En worden de archiefinstellingen dan ook verantwoordelijk voor het beheer van op termijn te vernietigen archiefstukken? Dat kan wel, maar spreek dat dan ook duidelijk uit.

De Raad is wel heel helder over de wijzgingen in het Interbestuurlijk archieftoezicht (p.11):

In het Besteladvies is gesteld dat aanpassing van de wet- en regelgeving, halverwege de grote transitie die het archiefwezen doormaakt, niet wenselijk is. Binnen de Nederlandse verhoudingen is het wellicht vruchtbaarder eerst nieuw evenwicht te laten ontstaan om dat vervolgens in wetgeving te bestendigen. Dit betekent dat er geen voorschot dient te worden genomen in de vorm van aanpassing van het interbestuurlijke archieftoezicht, zoals nu in het kader van het advies-Oosting in gang is gezet. Het is niet verstandig nu stappen te zetten die afbreuk doen aan de bestaande praktijk zonder er een solide instrument voor in de plaats te kunnen aanbieden. Intussen kunnen urgente initiatieven en projecten, zoals de gezamenlijke opbouw van stevige e-depotvoorzieningen, ook onder de bestaande wetgeving gerealiseerd worden.

Een ander opvallend punt vind ik de belangrijke rol die de Raad voor "de markt" weggelegd ziet (p.12 ev). Fysieke depots, digitale depots en expertise kunnen allemaal op de markt ingekocht worden: "Deze centers hoeven niet alle werkzaamheden zelf uit te voeren, maar kunnen op hun beurt marktpartijen inhuren. De expertise voor inhuur kan dan van hoge kwaliteit zijn en omzetvoordelen kunnen ervoor zorgen dat prijzen dalen." Het enige dat de overheid dan nog even moet doen is "[d]e basiswaarden van de overheid ‘betrouwbaarheid’ en ‘integriteit’ [borgen] door kwaliteitsnormen en -standaarden."
Rrrrright!

De Raad pleit voor een lokale invulling van de frontoffice in nauwe samenwerking met de plaatselijke bibliotheken. Er is al een tendens waarneembaar om tot zogenaamde Historische Informatiepunten in bibliotheken te komen, die archiefinstelling en bibliotheek samen invullen. De meerwaarde van archieven is in de ogen van de Raad niet in de hoek van het culturele erfgoed, maar met name in de hoek van de bibliotheken te vinden. Ten slotte zijn beide typen instellingen beheerders en bemiddelaars van informatie. Op die manier wordt informatie over het heden en verleden geïntegreerd aangeboden aan onze samenleving.
Hoewel er veel digitale dienstverlening aangeboden wordt en zal worden, biedt fysieke aanwezigheid de mogelijkheid persoonlijk met de archiefgebruiker in contact te treden. De burger kan veel te weten komen in een bibliotheek, maar wat hij daar vindt zijn voornamelijk secundaire bronnen, interpretaties van gebeurtenissen en achtergrondinformatie – dus niet primaire bronnen. Wil diezelfde burger echt zijn eigen conclusies kunnen trekken, dan is het nodig om goed geregelde toegang te hebben tot de primaire bronnen waaruit de archieven bestaan. In zoverre kunnen bibliotheken en archieven complementair zijn.
De Raad pleit voor een onderzoek hoe bibliotheken, die een groot publiek hebben weten te bereiken maar in de digitale maatschappij naar hun rol zoeken, en archieven, die op zoek zijn naar het grote publiek maar voor zichzelf al wel een rol zien in de digitale maatschappij, elkaar kunnen versterken en eventueel in elkaar kunnen opgaan.

Een paar weken geleden schreef ik al over het verschil tussen bibliotheken en archieven, maar wat nu vooral opvalt, is dat deze aanbeveling helemaal niet terug komt in de sectoranalyse van de bibliotheken.
Spreekt de Raad wel met één stem?
De Raad laat merken niet zo gecharmeerd te zijn van de manier waarop archivarissen optreden. Op verschillende plekken (p.9 en 13) wordt hen "Calimero-gedrag" en een afkeer van samenwerking verweten:

De archiefsector heeft nog niet alle aspecten van het gedrag van voor de digitalisering van zich afgeschud. Dat tijdperk werd vooral gekenmerkt door het zich verongelijkt voelen, omdat men er niet meer toe deed (in de DIV-wereld) of er nog onvoldoende toe deed (in de archiefinstellingen). De informatiemaatschappij maakt het steeds duidelijker hoe belangrijk de rol van archieven kan zijn, maar de gemiddelde archivaris worstelt nog met zijn rol. Kenmerkend is de moeilijkheid van het van de grond krijgen van landelijke initiatieven. Het benadrukken van de onderlinge verschillen heeft nog steeds de overhand boven het vaststellen van de overeenkomsten.

De Calimero-opmerking vind ik erg flauw en onterecht. Met de opmerkingen over samenwerking kan ik het deels eens zijn, al wordt hier naar mijn mening voorbij gegaan aan het "bestuurlijke spel" waar archivarissen ook in functioneren. De laatste jaren heb ik ook voorbeelden gezien van archiefinstellingen / archivarissen die wel wilden samenwerken, maar waarbij het bestuur bang was voor het verlies van eigenheid.

Tenslotte nog één ding dat me opvalt. Op de laatste pagina's van de sectoranalyses staan twee lijstjes: de samenstelling van de commissies van de Raad voor Cultuur en een overzicht van de deskundigen waar de Raad tijdens de voorbereidingen van de sectoranalyses heeft gesproken. De commissie Archieven bestaat, zoals bekend, uit Daan Hertogs (voorzitter), Nanci Adler, André Dijkhuijs, Marianne Loef en Monique de Louwere (waarnemend secretaris). En in de voorbereiding hebben zij gesproken met... GEEN ENKELE DESKUNDIGE.
Niet dat ik twijfel aan de deskundigheid van deze vijf mensen, maar ik vind het toch opvallend dat voor alle andere sectoren met tussen de zeven (Film en Beeldende Kunst & vormgeving) en meer dan dertig (Podiumkunsten) deskundigen gesproken is.

Gerelateerd
De Raad voor Cultuur adviseert...
Nieuwe methode van archiefselectie: de RvC vraagt reacties
Meer doen met minder
Het verleden is aanwezig in de toekomst

Meer doen met minder

Naar aanleiding van het regeerakkoord schreef de Algemene Rijksarchivaris een paar maanden geleden in zijn weblog over bezuinigingen en vergezichten:

Wij [CIO Hillenaar en ARA Berendse, IKo] beschouwen het regeerakkoord als een aansporing om versneld werk te maken van de in maart geschetste vergezichten. Het gemeenschappelijke e-Depot speelt wat ons betreft een centrale rol in zowel de maximale toegang van burgers tot overheidsinformatie als in de voorgestane standaardisering en vereenvoudiging van de informatiehuishouding.

Ik schreef daar in november ook over.

Vanmorgen las ik de reactie van AOTUS op de voorgenomen bezuiniging van 8,2% op zijn begroting in 2012. Hij schrijft er zo lyrisch over, dat je je afvraagt waarom hij niet eerder al vrijwillig bijna 10% inleverde:

The planned reorganization will create a new structure that will enable us to find more efficient ways of doing our work. We will foster a new culture that innovates and thrives on change. We will find new ways of exploiting technology to drive down cost and help other federal agencies do the same.

Innovation will be central to our work. This budget climate presents us with an opportunity to find efficiencies in our work that we would never have thought of under different circumstances.

Overigens blijkt uit de twee reacties die onder het bericht staan, dat er verschillend gedacht wordt over de manier waarop de "vernieuwing" aangepakt wordt.

Gerelateerd
Bezuinigingen, RHC's en de Algemene Rijksarchivaris
De culturele uitgangspunten van een staatssecretaris

Plaatje: 70s HEMA plastic shopping bag van Battlecat

De culturele uitgangspunten van een staatssecretaris

13 december vindt in de Tweede Kamer het debat plaats over de cultuurbegroting en in voorbereiding daarop heeft staatssecretaris Zijlstra deze week zijn uitgangspunten voor het cultuurbeleid naar de Tweede Kamer gestuurd. Een paar passages daaruit die ik opvallend vind.
De brief opent met een citaat van Alma-Tadema:

De 19e-eeuwse schilder Alma-Tadema zei: ‘Zolang ik schilder, ben ik kunstenaar, als het af is, ben ik zakenman’. Kunst en commercie, podium en publiek zijn geen gescheiden werelden. Archieven en theaters, concertzalen en musea verlenen diensten aan publiek. Zij vervullen een belangrijke rol in de maatschappij.

Gelukkig dat 'archieven' ook een belangrijke rol spelen in de maatschappij, maar bedoelt Zijlstra hier nu dat een ambtenaar terwijl hij werkt archiefvormer is en hij het archiefstuk zodra het af is mag verkopen? Dat zal toch niet?

Erfgoed
Kerntaak van de rijksoverheid is de wettelijk geregelde zorg voor het behoud van cultureel erfgoed voor deze en nieuwe generaties. Ik zet de modernisering van de monumentenzorg voort. Hergebruik van monumenten is belangrijk, zodat ons erfgoed zowel bewaard als toegankelijk blijft. In 2011 zal ik de wetgeving voor archeologische monumentenzorg evalueren. Daarnaast leg ik maatregelen voor om (overheids)archieven toegankelijker en digitaal duurzamer te maken, en immaterieel erfgoed en volkscultuur levend te houden.

Een paar alinea's verder gaat het dan ook nog even over de decentralisatie van de RHC's:

In het regeerakkoord is opgenomen dat ‘de Regionale Historische Centra (RHC’s) worden gedecentraliseerd naar de provincies met een korting op het budget van 25%’. Archieven die in de provincies door rijksorganen worden gevormd, worden daar bewaard in de RHC’s – net als provinciale archieven – maar zonder dat de provincies hieraan financieel bijdragen. Ik ga samen met het ministerie van BZK en IPO en VNG in overleg over een bestuurlijke en financiële vormgeving die recht doet aan de verschillende verantwoordelijkheden, binnen het financiële kader van het regeerakkoord. Mijn uitgangspunt is dat de Archiefwet zodanig wordt gewijzigd dat provincies, net als andere overheden, verantwoordelijkheid voor beheer en toegankelijkheid van de eigen en overgedragen archieven gaan dragen.

Hoewel wat hier staat feitelijk waar is, de provincies zijn de enige overheidslaag die na overbrenging niet (meer) verantwoordelijk is voor zijn eigen archieven, wil ik hier toch wijzen op de discussie die hierover gevoerd is bij de totstandkoming van de huidige Archiefwet 1995. Toen hebben de provincies namelijk expliciet aangegeven zelf verantwoordelijk te willen zijn voor hun eigen, overgebrachte archieven. Het Convent van Rijksarchivarissen wilde daar destijds niets van weten en heeft dat toen tegengehouden. Hier vind je de relevante passages daarover uit de Discussienota Archiefbeleid uitgebracht door de Commissie Nota Archiefbeleid

Verder staan er nog een paar voor mij cryptische passages in, waaronder deze:

Daarnaast wil ik het geven aan cultuur stimuleren. Bij particulieren moet een culture of giving, bij instellingen een culture of asking ontstaan. Het kabinet komt een Geefwet. Het wegnemen van belemmeringen om te geven en nieuwe instrumenten zullen worden onderzocht. In overleg met de staatssecretaris van Financiën zal ik het fiscale pakket voor cultuur in de breedte bekijken. Met mijn collega van Justitie zal ik mogelijke knelpunten nader onderzoeken.

Het overleg met de staatssecretaris van Financiën snap ik, maar waarom zou met de staatssecretaris van Justitie overlegd moeten worden? Is geven aan een culturele instelling strafbaar op dit moment?

We staan voor de uitdaging zoveel mogelijk mensen bij cultuur te betrekken. De cultuursector moet die support ook actief zoeken bij cultuurliefhebbers. Bij al die mensen die een hart hebben voor cultuur, niet alleen bij de overheid. Dat wil ik stimuleren. Want cultuur is voor iedereen.

Of, zoals ze op zondagmorgen bij L1 zeggen: "De Kinjerkroam is veur dich!"

Na 13 december weten we meer...

Gerelateerd
Bezuinigingen, RHC's en de Algemene Rijksarchivaris
Wat leest een staatssecretaris?
Archief is geen harmonie of toneelgezelschap

Bezuinigingen, RHC's en de Algemene Rijksarchivaris

Ik heb Bezuinigingen en vergezichten van de Algemene Rijksarchivaris/Directeur Nationaal Archief nu een paar keer gelezen, maar wat zegt hij nou eigenlijk?

Waar gaat het om?
In het regeerakkoord (pdf) staat op pagina 33:

"De uitgaven aan behoud en beheer van cultureel erfgoed, bibliotheken en het Nationaal Archief worden zoveel mogelijk ontzien."

Terwijl in de bijlage op pagina 7 staat:

(...) de Regionale Historische Centra worden gedecentraliseerd naar provincies met een korting op het budget van 25%.

De afgelopen week hebben verschillende directeuren van RHC's daar publiekelijk op gereageerd: Lieuwe Zoodsma van het Noordhollands Archief noemt de korting "een ramp" en Fred van Kan liet aan De Gelderlander weten dat de studiezaal op deze manier nog maar een dag in de week open kan. En vrijdag stuurde BRAIN een zeer scherpe, maar inhoudelijk correcte brief (pdf) naar de staatssecretaris, dat de bezuinigingen oneerlijk en irreëel zijn. Ook Christian reageerde op de bezuinigingen met een voor zijn doen redelijk felle post over verantwoording en democratie.

Bezuinigingen en vergezichten
En tegen deze achtergrond blogt de Algemene Rijksarchivaris/Directeur Nationaal Archief over Bezuinigingen en vergezichten. Hij begint met te zeggen dat hij directeur is van "het RHC Nationaal Archief". Dat is toch de eerste keer dat ik dat hoor: Regionaal Historisch Centrum Nationaal Archief! Op de tekstueel wat rammelende pagina over RHC's op de website van het RHC Nationaal Archief (archief.nl) staat het volgende:

In de provinciehoofdsteden en andere grote steden worden de archieven bewaard bij de Regionale Historische Centra (RHC's). Het gaat dan om rijksarchieven die naar hun aard verbonden zijn met de uitvoering van taken van de Rijksoverheid in de provincie (waterstaat, rechterlijke macht).
(...)
In Zuid-Holland is het Nationaal Archief de provinciale rijksarchiefbewaarplaats.
(...)
De RHC’s vormen een 'openbaar lichaam' op grond van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR), waarin het Rijk, een of meer gemeenten, een provincie of een andere instelling vertegenwoordigd zijn.

Samen met het Nationaal Archief vormen de Regionaal Historische Centra het zogenaamde Consortium. Dit Consortium voert regelmatig overleg om het beleid voor het beheer van de archieven te bepalen en richting te geven. De Regionaal Historische Centra hebben alle een eigen website.

Omdat alles in bovenstaande tekst suggereert dat het Nationaal Archief geen RHC is, lijkt dit een beetje slachtoffer spelen met de andere slachtoffers. "Ik hoor bij jullie en ben ook zielig hoor!" Ook de recente wijziging in de samenstelling van de besturen van de verschillende RHC's, duidt er volgens mij niet op dat het Nationaal Archief op gelijke voet staat met de andere 11 RHC's.

Daarna zegt de Algemene Rijksarchivaris/directeur RHC Nationaal Archief min of meer (en ik parafraseer hier een beetje vrij):

Kijk, eigenlijk kan ik niet zeggen wat ik vind van de voorgestelde maatregelen. Ik ben als Algemene Rijksarchivaris de adviseur van de staatssecretaris. Dus eigenlijk is het ook een beetje dom van al die mensen die mijn mening hierover vragen.

Maar, uiteraard bekijkt hij de voorgenomen plannen wel met grote interesse en hij ziet er dan ook vooral een aanmoediging in om de plannen die hij samen met de Rijks-CIO heeft om alle ministeries aan het e-depot te krijgen, te versnellen. En daar heeft hij de RHC's (en andere archiefdiensten misschien ook wel) heel hard bij nodig.
Waarom hij die anderen nodig heeft, is mij niet helemaal duidelijk, want de RHC's hebben helemaal niets te maken met die ministeries. Die brengen hun archieven namelijk allemaal over naar het Nationaal Archief en niet naar de RHC's.

Jammer genoeg doet de blog me al met al een beetje denken aan president Kennedy:

Ask not what the Algemene Rijksarchivaris can do for you, ask what you can do for the Algemene Rijksarchivaris!

Misschien wordt het toch eens tijd om de functies van Algemene Rijksarchivaris en directeur RHC Nationaal Archief radicaal uit elkaar te trekken en de Algemene Rijksarchivaris een echt onafhankelijke adviseur van de minister te maken?

Plaatje