Sectoranalyse Raad voor Cultuur: archivaris = Calimero

In mijn vakantie publiceerde de Raad voor Cultuur (nieuwe website) zijn advies over de bezuinigingen op cultuur voor 2013-2016. In archievenland is enige beroering ontstaan, omdat de RvC ervoor pleit om de subsidie voor Erfgoed Nederland helemaal te schrappen. Persoonlijk ben ik daar niet heel erg rouwig om, dat geld kan waarschijnlijk wel beter besteed worden. Verder zegt de Raad niet zo veel over bezuinigingen bij archieven of in de archiefsector. Desalniettemin is er wel een Sectoranalyse Archieven geschreven. Afgelopen dagen heb ik die maar eens gelezen.

Vorig jaar heb ik me wel eens beklaagd over het ontoegankelijke taalgebruik en de slechte scanner van de Raad, daar is deze keer geen sprake van. De tekst is goed leesbaar in beide betekenissen.
Wat verder opvalt zijn de enorme verschillen in de manier waarop sectoren beschreven en geanalyseerd worden. De sectoranalyse Archieven begint (als enige) met een uitgebreide schets van "de sector" in 2020. (Ik ben er nog niet uit of dit een dystopie is of juist een utopie). Daarna volgt in enkele paragrafen een beschrijving van de huidige situatie. Andere analyses staan vol met schema's (bijvoorbeeld die over E-cultuur en Architectuur Stedenbouw, Monumenten, Archeologie en Landschapsarchitectuur). Deze inconsistentie maakt vergelijken tussen sectoren lastig. Hierbij is het vooral jammer is dat er maar één uitgebreide toekomstschets is, deze blijft nu een beetje in het luchtledige hangen.

Dan de sector-analyse zelf. Over het algemeen vind ik het een redelijk goede analyse, met heel veel ben ik het wel eens. Toch een paar kanttekeningen.
De Raad stelt op p.10 (maar weer eens) dat de WOB en de Archiefwet moeten worden aangepast, deze keer moet er een Wet op vrije informatie komen. Deze "zou, naast het burgerrecht op toegang tot overheidsinformatie, ook moeten vastleggen dat documenten automatisch en sneller openbaar worden." Ik blijf erbij: de huidige wetten (Archiefwet en WOB) zijn goed, maar ambtenaren en bestuurders voeren ze niet goed uit. Dat verander je niet met nieuwe, betere regels!
De Raad stelt daarna ook:

Een nieuwe wetgeving, die – ondersteund door digitale mogelijkheden – openbaarheid na afsluiting van een zaak afdwingt, maakt archiefinstellingen verantwoordelijk voor (zeer) jonge archiefstukken.

Waarom betekent eerder openbaar ook eerder in beheer bij een archiefdienst? En worden de archiefinstellingen dan ook verantwoordelijk voor het beheer van op termijn te vernietigen archiefstukken? Dat kan wel, maar spreek dat dan ook duidelijk uit.

De Raad is wel heel helder over de wijzgingen in het Interbestuurlijk archieftoezicht (p.11):

In het Besteladvies is gesteld dat aanpassing van de wet- en regelgeving, halverwege de grote transitie die het archiefwezen doormaakt, niet wenselijk is. Binnen de Nederlandse verhoudingen is het wellicht vruchtbaarder eerst nieuw evenwicht te laten ontstaan om dat vervolgens in wetgeving te bestendigen. Dit betekent dat er geen voorschot dient te worden genomen in de vorm van aanpassing van het interbestuurlijke archieftoezicht, zoals nu in het kader van het advies-Oosting in gang is gezet. Het is niet verstandig nu stappen te zetten die afbreuk doen aan de bestaande praktijk zonder er een solide instrument voor in de plaats te kunnen aanbieden. Intussen kunnen urgente initiatieven en projecten, zoals de gezamenlijke opbouw van stevige e-depotvoorzieningen, ook onder de bestaande wetgeving gerealiseerd worden.

Een ander opvallend punt vind ik de belangrijke rol die de Raad voor "de markt" weggelegd ziet (p.12 ev). Fysieke depots, digitale depots en expertise kunnen allemaal op de markt ingekocht worden: "Deze centers hoeven niet alle werkzaamheden zelf uit te voeren, maar kunnen op hun beurt marktpartijen inhuren. De expertise voor inhuur kan dan van hoge kwaliteit zijn en omzetvoordelen kunnen ervoor zorgen dat prijzen dalen." Het enige dat de overheid dan nog even moet doen is "[d]e basiswaarden van de overheid ‘betrouwbaarheid’ en ‘integriteit’ [borgen] door kwaliteitsnormen en -standaarden."
Rrrrright!

De Raad pleit voor een lokale invulling van de frontoffice in nauwe samenwerking met de plaatselijke bibliotheken. Er is al een tendens waarneembaar om tot zogenaamde Historische Informatiepunten in bibliotheken te komen, die archiefinstelling en bibliotheek samen invullen. De meerwaarde van archieven is in de ogen van de Raad niet in de hoek van het culturele erfgoed, maar met name in de hoek van de bibliotheken te vinden. Ten slotte zijn beide typen instellingen beheerders en bemiddelaars van informatie. Op die manier wordt informatie over het heden en verleden geïntegreerd aangeboden aan onze samenleving.
Hoewel er veel digitale dienstverlening aangeboden wordt en zal worden, biedt fysieke aanwezigheid de mogelijkheid persoonlijk met de archiefgebruiker in contact te treden. De burger kan veel te weten komen in een bibliotheek, maar wat hij daar vindt zijn voornamelijk secundaire bronnen, interpretaties van gebeurtenissen en achtergrondinformatie – dus niet primaire bronnen. Wil diezelfde burger echt zijn eigen conclusies kunnen trekken, dan is het nodig om goed geregelde toegang te hebben tot de primaire bronnen waaruit de archieven bestaan. In zoverre kunnen bibliotheken en archieven complementair zijn.
De Raad pleit voor een onderzoek hoe bibliotheken, die een groot publiek hebben weten te bereiken maar in de digitale maatschappij naar hun rol zoeken, en archieven, die op zoek zijn naar het grote publiek maar voor zichzelf al wel een rol zien in de digitale maatschappij, elkaar kunnen versterken en eventueel in elkaar kunnen opgaan.

Een paar weken geleden schreef ik al over het verschil tussen bibliotheken en archieven, maar wat nu vooral opvalt, is dat deze aanbeveling helemaal niet terug komt in de sectoranalyse van de bibliotheken.
Spreekt de Raad wel met één stem?
De Raad laat merken niet zo gecharmeerd te zijn van de manier waarop archivarissen optreden. Op verschillende plekken (p.9 en 13) wordt hen "Calimero-gedrag" en een afkeer van samenwerking verweten:

De archiefsector heeft nog niet alle aspecten van het gedrag van voor de digitalisering van zich afgeschud. Dat tijdperk werd vooral gekenmerkt door het zich verongelijkt voelen, omdat men er niet meer toe deed (in de DIV-wereld) of er nog onvoldoende toe deed (in de archiefinstellingen). De informatiemaatschappij maakt het steeds duidelijker hoe belangrijk de rol van archieven kan zijn, maar de gemiddelde archivaris worstelt nog met zijn rol. Kenmerkend is de moeilijkheid van het van de grond krijgen van landelijke initiatieven. Het benadrukken van de onderlinge verschillen heeft nog steeds de overhand boven het vaststellen van de overeenkomsten.

De Calimero-opmerking vind ik erg flauw en onterecht. Met de opmerkingen over samenwerking kan ik het deels eens zijn, al wordt hier naar mijn mening voorbij gegaan aan het "bestuurlijke spel" waar archivarissen ook in functioneren. De laatste jaren heb ik ook voorbeelden gezien van archiefinstellingen / archivarissen die wel wilden samenwerken, maar waarbij het bestuur bang was voor het verlies van eigenheid.

Tenslotte nog één ding dat me opvalt. Op de laatste pagina's van de sectoranalyses staan twee lijstjes: de samenstelling van de commissies van de Raad voor Cultuur en een overzicht van de deskundigen waar de Raad tijdens de voorbereidingen van de sectoranalyses heeft gesproken. De commissie Archieven bestaat, zoals bekend, uit Daan Hertogs (voorzitter), Nanci Adler, André Dijkhuijs, Marianne Loef en Monique de Louwere (waarnemend secretaris). En in de voorbereiding hebben zij gesproken met... GEEN ENKELE DESKUNDIGE.
Niet dat ik twijfel aan de deskundigheid van deze vijf mensen, maar ik vind het toch opvallend dat voor alle andere sectoren met tussen de zeven (Film en Beeldende Kunst & vormgeving) en meer dan dertig (Podiumkunsten) deskundigen gesproken is.

Gerelateerd
De Raad voor Cultuur adviseert...
Nieuwe methode van archiefselectie: de RvC vraagt reacties
Meer doen met minder
Het verleden is aanwezig in de toekomst