Twee nieuwe WOBs: de WOB van Peters

Gisteren de Wob van Spies, vandaag de Wob van Peters, die niet zomaar een aanpassing van de huidige wet is, maar een redelijk ingrijpende wijziging.
Een van de opvallendste wijzigingen in het voorstel zit in artikel 2.2 waarin de reikwijdte beschreven wordt:

Artikel 2.2 Reikwijdte
1. Deze wet is van toepassing op:
a. overheidsorganen;
b. organen van privaatrechtelijke rechtspersonen of instellingen met jaarlijkse inkomsten van meer dan  €  100 000 die wegens hun bekostiging, hun wettelijke taak of het door hen behartigde publieke belang zijn opgenomen in bijlage 1 bij deze wet, voor zover de informatie betrekking heeft op die bekostiging, die taak of dat belang;
c. organen van privaatrechtelijke rechtspersonen of instellingen, voor zover:
1° de rechtspersoon is aangemerkt als een publieke entiteit in artikel 1, onderdeel c, van de Wet Naleving Europese regelgeving publieke entiteiten en voor zover de informatie betrekking heeft op die hoedanigheid, of
2° de rechtspersoon is opgericht door een overheidsorgaan, de rechtspersoon een overheidsorgaan als aandeelhouder heeft, een of meer leden van het hoogste orgaan van de rechtspersoon worden benoemd door een overheidsorgaan of een overheidsorgaan op andere wijze overwegende invloed op het beleid van de rechtspersoon heeft;
d. organen van koepelorganisaties van openbare lichamen. 

Dit klinkt interessant, want het betekent dat veel meer organisaties dan nu te wobben zijn. Er zit hier ook meteen een grote adder onder het gras. 

Neem nu de VNG of BRAIN. Deze organisaties vallen nu niet onder de Wob (want geen bestuursorganen) maar zouden op grond van lid d. dan wel onder de Wob vallen. Maar het probleem is volgens mij dat openbaarheidseisen niet zonder bewaarplichten kunnen. 

De bestuursorganen uit de huidige Wob vallen allemaal ook onder de Archiefwet, wat eigenlijk betekent dat zij geen enkel document "zo maar" mogen vernietigen. Daar zijn bewaartermijnen voor vastgelegd en procedures voor afgesproken. Maar, die "organen van koepelorganisaties van openbare lichamen" vallen op dit moment niet onder de Archiefwet en zij zouden dus in theorie op ieder verzoek kunnen antwoorden dat zij - helaas, helaas - de gevraagde informatie net vorige week vernietigd hebben.

Maar misschien wordt dit wel voorkomen door het nieuwe uit artikel 3.2:

Artikel 3.2 Register
1. Een overheidsorgaan houdt een elektronisch toegankelijk openbaar register bij van bij het orgaan berustende documenten.
2. Het register bevat ten minste de ter behandeling ontvangen documenten en de na behandeling verzonden of vastgestelde documenten. Op voordracht van Onze Minister worden bij algemene maatregel van bestuur nadere regels gesteld over de inhoud van het register.
3. Het register biedt een ieder toegang tot de in het register vermelde documenten die openbaar zijn gemaakt dan wel geeft aan op welke wijze kennis genomen kan worden van documenten die niet in elektronische vorm beschikbaar gesteld kunnen worden.

De toelichting bij dit artikel is interessant, omdat het register blijkbaar niet voor alle archiefstukken bedoeld is. E-mailberichten vormen weer een uitzondering zo te zien:

Voor overheidsorganen zou het echter een te grote inspanning vergen om alle documenten in het register op te nemen. De registerplicht is derhalve in eerste instantie beperkt tot een bepaalde groep documenten.
In het register worden alle ter behandeling ontvangen documenten opgenomen. Met het woord «ter behandeling» wordt aangegeven dat reclame of andere post die niet behandeld hoeft te worden, niet in het register hoeft te worden opgenomen. Tevens worden in het register opgenomen alle verzonden of anderszins vastgestelde documenten. Uit de vaststelling blijkt dat een document niet langer in de conceptfase verkeert. Als een document is verzonden, mag worden aangenomen dat vaststelling heeft plaatsgevonden. Bij verzending wordt niet alleen gedacht aan verzending buiten het overheidsorgaan, maar ook aan verzending binnen het overheidsorgaan. Het criterium is dat als intern de ontvangst of verzending van een document wordt vastgelegd, het document tevens in het register moet worden opgenomen.
Bij algemene maatregel van bestuur kunnen nadere regels worden vastgesteld over het opnemen van documenten in het register. Te denken valt daarbij aan een nadere aanscherping van documenten die niet behoeven te worden opgenomen. Maar ook kan het aantal documenten dat moet worden opgenomen, worden uitgebreid. Bijvoorbeeld kunnen nadere regels worden gesteld over de gevallen waarin e-mails moeten worden opgenomen.

Ook Peters houdt in haar voorstel rekening met oneigenlijke verzoeken:

Artikel 4.6 Antimisbruikbepaling
Indien het orgaan op zwaarwegende gronden meent dat een verzoeker kennelijk misbruik maakt van de rechten die deze wet toekent, kan het orgaan de Informatiecommissaris gemotiveerd toestemming vragen het verzoek op die grond af te wijzen.

Zoals uit dit artikel al blijkt, ziet Peters een belangrijke rol weggelegd voor een "Informatiecommissaris." Dit is een onafhankelijke functionaris, die benoemd wordt door de Tweede Kamer en zijn status is vergelijkbaar met die van de Nationale Ombudsman. De taken van de informatiecommissaris zouden de volgende moeten worden:

Artikel 7.2 Taken
1. De Informatiecommissaris bevordert de toepassing van deze wet, onder meer door:
a. het geven van voorlichting;
b. het monitoren en onderzoeken van en rapporteren over de uitvoering van deze wet in algemene zin of door specifieke organen in het bijzonder;
c. het opleiden van personen werkzaam bij organen belast met de uitvoering van deze wet;
d. het op verzoek of uit eigen beweging adviseren van organen over de uitvoering van deze wet;
e. het publiceren van richtsnoeren ter bevordering van de openbaarmaking uit eigen beweging en de toegankelijkheid van informatie.
2. De Informatiecommissaris wordt om advies gevraagd over voorstellen van wet en ontwerpen van algemene maatregelen van bestuur die geheel of voor een belangrijk deel betrekking hebben op de toegankelijkheid en de openbaarmaking van informatie.

En de commissaris is degene die beslist op beroepen die ingesteld worden tegen besluiten op grond van de Wob.
Belangrijkste reden voor Peters om een Informatiecommissaris aan te stellen is, blijkens de memorie van toelichting, om een "cultuuromslag" te bevorderen.

Het doel van de cultuuromslag van bestuurlijke geslotenheid naar openheid kan niet worden bereikt enkel door de materiële en formele verplichtingen aan organen. Na de implementatie van de bepalingen omtrent actieve en passieve openbaarheid zal het recht op toegang tot publiek in de praktijk invulling moeten krijgen. Belangrijk is daarbij dat gekeken wordt naar een zinvolle invulling van de verplichtingen omtrent openbaarheid.
[...]
Om deze normalisering in de verhouding tussen burger en overheid te bewerkstelligen en de implementatie van deze wet te bevorderen, wordt de functie van Informatiecommissaris gecreëerd. Diens taak is om organen en burgers te ondersteunen en om conflicten op te lossen door belangen bij elkaar te brengen, niet slechts door de juridische geschillen te beslissen.

Ik ben een beetje sceptisch over zo'n nieuwe functionaris, omdat ik denk dat deze heel snel toch "kalltgestellt" wordt als hij te actief optreedt. Een beetje zoals je een paar weken geleden met de Nationale Ombudsman zag gebeuren. Maar wie weet...

Gerelateerd
Twee nieuwe WOB's: De WOB van Spies
Laten we het nog eens over de WOB hebben
Donner, WOB en archieven