zondag 30 januari 2011

Gelezen: Jonathan Safran Foer - Tree of Codes

Afgelopen week heb ik geprobeerd Tree of codes van Jonathan Safran Foer te lezen, maar nog voor ik op de helft was heb ik het opgegeven.
Tree of codes is een bijzonder boek, omdat het letterlijk een uitgebeende versie is van een ander boek: Street of Crocodiles van Bruno Schulz. Safran Foer heeft geprobeerd een nieuw verhaal te maken door passages uit de bestaande verhalen van Schulz weg te snijden, zodat de resterende woorden en leestekens nieuwe zinnen opleveren. In de toelichting maakt Safran Foer een soort vergelijking met was het niet Da Vinci Michelangelo (dank je Mmmieke), die zei dat het beeld al in de steen zit en dat hij het er alleen maar uit hoeft te halen.
In het boek zijn de verwijderde passages letterlijk weggesneden, je kunt door de pagina's heenkijken.
In een toelichting achterin het boek vertelt Safran Foer dat hij altijd al op deze manier een boek had willen maken en dat Street of Crocodiles het ultieme boek was. Aan de ene kant omdat het zijn favoriete boek is, aan de andere kant omdat van Schulz maar twee verhalenbundels overgeleverd zijn. Hijzelf is tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord en de rest van zijn literaire nalatenschap is vernietigd.
Het probleem is een beetje dat die transparante pagina's je steeds laten zoeken naar het volgende woord dat je moet lezen. Dit zou nog op te lossen zijn door steeds een blaadje papier te leggen achter de pagina die je aan het lezen bent, maar dan blijf je nog zitten met het probleem van de leestekens en hoofdletters. Vooral door dit boek heb ik ervaren hoeveel 'leessturing' er zit in kleine details als hoofdletters, komma's en punten. In Tree of Codes begint niet iedere zin met een hoofdletter en eindigt niet iedere zin met een punt. Ook dat maakt dat je steeds moet zoeken naar wat je eigenlijk leest. En dit alles maakt dat het 'verhaal' eigenlijk niet te genieten is. Het zijn nu en dan mooie zinnen, die wel enige verband met elkaar hebben (iets met een jongetje en zijn moeder...), maar daar houdt het ook op.
Het boek zet duidelijk wel aan tot nadenken: over lezen en leestekens, maar ook over vertalen. Safran Foer heeft bij het maken van zijn boek gebruik gemaakt van een Engelse vertaling van Street of Crocodiles, dat eigenlijk in het Pools is verschenen. Stel nu dat je een Nederlandse vertaling van Tree of Codes wil maken, waar ga je dan van uit? Of is dit letterlijk een onvertaalbaar boek?

Een vergelijkbaar procedé, maar fysiek leesbaarder, is trouwens wat Austin Kleon doet in zijn Newspaper Blackout Poems:
Gerelateerd
Bijzonder boek: Tree of Codes van Jonathan Safran Foer
Onderlands - Paul Bogaers

Het filmpje komt van The Guardian het plaatje is van Austin Kleon

Gelezen op 18/01/2011

7 opmerkingen:

  1. Ik ken dit verschijnsel uit archiefstukken. In het archief van de Marine Inlichtingendienst http://www.nationaalarchief.nl/webviews/page.webview?eadid=NL-HaNA_2.13.39 tref je stukken aan waar ook stukken tekst uit zijn gesneden/ geknipt, waardoor de tekst soms wat lastiger te volgen is. Waarschijnlijk is er lang niet zo veel uitgehaald als in dit boek, maar Ingmar zijn conclusie is bij sommige stukken herkenbaar.
    Overigens is het in WOB-land niet ongebruikelijk de tekst van een stuk te zwarten wanneer een passage niet voor de openbaarheid bestemd is. Dat leverst soms hetzelfde effect op.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dank je Aike. Dat censureren zie je ook in de tweets die ik nu en dan voorbij zie komen over Egypte, deze bijvoorbeeld.
    En ik moest nu ook denken aan de uitgave van De meester en Margarita die ik heb. Hierin zijn de voorheen gecensureerde passages gecursiveerd, wat vooral regelmatig de vraag op roept: "Waarom is dit weggehaald?"
    Maar uiteindelijk is de bedoeling van deze voorbeelden natuurlijk tegengesteld aan wat Safran Foer wil. Hij wil iets nieuws maken, terwijl het doel van censuur is om het nieuws achter houden.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Je hebt natuurlijk volkomen gelijk, het zijn tegenovergestelde bedoelingen. Maar beide heeft op mij een vervreemdend effect en zet mij aan het puzzelen om de 'ontbrekende' tekst in te vullen. Ik denk dat in beide gevallen dat niet echt de bedoeling is ...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Bruno Schulz is zelf ook verre van gemakkelijk leesvoer. Dus dan is dit wellicht wel passend. Mooie echo van Schulz ook in het boek Zie: Liefde van David Grossman. In dat caleidoscopisch, eveneens moeilijk, boek wordt Schulz niet vermoordt, maar veranderd hij na een duik in het water een zalm. Waarna 80 pagina's volgen over het leven van een zalm in de oceaan. Schrijvers komen met alles weg...

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik was wel van plan om de originele "Street of Crocodiles" eens te lezen (in het Engels of Nederlands, niet in het Pools in ieder geval). Dus misschien volgt daar later ook nog wel een verslag van.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Iemand in Nederland die dit met succes heeft toegepast is Dimitri Anthonissen in zijn dichtbundel "Schrap me"- stiftgedichten. Vorig jaar uitgekomen bij Literair Productiehuis Wintertuin, NUR 306.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Bijzonder, Dimitri Anthonissen doet inderdaad precies hetzelfde als Kleon. Het boek van die laatste, Newspaper Blackout, is trouwens bij Amazon te koop.

    BeantwoordenVerwijderen