zondag 25 april 2010

De Elzenkoning van Michel Tournier

Dit is ook weer zo'n meesterwerk waar je geregeld over hoort of leest en waar je dan na lange tijd met ontzag in begint. En dat uiteindelijk toch tegen valt. Misschien komt dat doordat ik het niet allemaal gesnapt heb. Misschien komt het doordat het veertig jaar geleden 'nieuw' en 'controversieel' was, terwijl het dat nu niet of nauwelijks nog is.
Nu ik erover nadenk, weet ik ook niet meer waar en wanneer ik over het boek gelezen heb. Ik weet alleen dat het geregeld genoemd heb zien worden als een knap, mooi, indrukwekkend boek, ja zelfs "een meesterwerk". De vraag die nu rijst is: "Wanneer heeft degene die dit zegt, het boek voor 't laatst gelezen. Was dat bij het verschijnen in 1970 of was dat recent nog?"
Het kan nog al verschil maken of je een boek leest als je begin twintig bent, of wanneer je eind veertig bent. Het kan ook nog al verschil maken of je persoonlijk betrokken bent bij wat er in de roman beschreven wordt of dat je het alleen van 'verhalen' (romans of historie) kent. Aangezien De Elzenkoning over de Tweede Wereldoorlog gaat en dan ook nog over een 'collaborerende' Fransman, kan ik me voorstellen dat het in 1970 insloeg als een bom. Zeker omdat de gruwelen van de oorlog eigenlijk pas in de laatste veertig pagina's aan de orde komen. Daarvoor rommelt de hoofdfiguur eigenlijk maar wat aan om zijn hoofd boven water te houden.

Uit luiheid citeer ik hier de samenvatting van Pieter Steinz uit zijn geweldige boek "Lezen etc"
Abel Tiffauges, de Franse automonteur die een hoofdrol speelt in 'De elzenkoning', is een van de eigenaardigste helden uit de Franse literatuur -- en ook een van de afstotendste. Monsterlijk groot, dol op kinderen, en geobsedeerd door tekens en symbolen, doet hij in een 'sinister dagboek' verslag van zijn verknipte jeugd op een jongenskostschool en van zijn haat tegen de hypocriete burgermaatschappij. Daarna volgen in de derde persoon enkelvoud zijn belevenissen in de Tweede Wereldoorlog: eerst als postduivenverzorger in het Franse leger, daarna als krijgsgevangene in Oost-Pruisen, waar hij promoveert van jachtopziener op het landgoed van Göring tot ronselaar van jongetjes voor een SS-opleidingsschool. Wanneer de Russen in 1945 oprukken en het Derde Rijk instort, verdrinkt de moderne Elzenkoning Tiffauges in een moeras met een joods kind op zijn rug, een symbolisch geladen einde waar zijn hele leven naar toe lijkt te hebben geleid.
Noodlotszwanger, dat is het beste woord om Le roi des aulnes te beschrijven; en als je alleen naar de stijl kijkt: bezwerend. Tourniers liefde voor de christelijke en heidense mythes van het oude Europa resulteerde in een roman die je op verschillende niveaus kunt lezen (van Wagneriaanse impressie van het nazisme tot Freudiaanse analyse van een bezetene) maar die boven alles meeslepend is. Wie eenmaal met Tournier is meegereisd naar de gotische kastelen en donkere oerbossen van Oost-Pruisen, ziet zelfs de aandoenlijke menselijkheid in zijn monsterachtige (maar in de grond niet kwade) hoofdpersoon.

Ergens anders las ik de volgende typering: "Het klinkt behoorlijk ingewikkeld en dat is het ook, want Tournier is niet vies van een portie cerebraal knutselwerk."

Misschien is het dat wel, dat me niet zo aanstaat in het boek als geheel: te cerebraal, te veel 'tekens', te veel 'inversie'.

Wat ik dan wel weer spannend vind, is dat Tournier ook een variatie op Robinson Crusoe geschreven heeft. Toch eens uitzoeken of die ook in het Nederlands vertaald is.

8 opmerkingen:

  1. Ben verbaasd over je oordeel, want nu bezig in het boek en bijzonder onder de indruk. Maar misschien komt dat idd wel doordat ik pas in de 20 ben...? In elk geval kwam ik even on-line om een Bijbelcitaat terug te vinden en onderweg jouw mooie site tegen. Hij gaat bij favorieten! :-) Groetjes van Martine

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Hallo Martine, ik ben heel benieuwd naar je "eindoordeel" en waar je zo van onder de indruk bent. Dank voor 't compliment trouwens.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Beste Ingmar,
    na Martine nog een twintiger hier die het slechts deels eens is met je oordeel. Ik heb De Elzenkoning net uit en ik ben van mening dat het ondanks tekortkomingen een meesterwerk is. Ook ik heb weinig op met de overpeinzingen en obsessies van de hoofdpersoon, waardoor vooral het eerste deel van het boek me weinig beviel. De uitbraak van de oorlog betekende in dit opzicht een aanzienlijke verbetering. Naar mijn mening is Tournier op zijn best in de magische manier waarop hij Oost-Pruisen beschrijft. Iets in de stijl van Tournier grijpt je (of mij in ieder geval) bij de keel. Ik kan me voorstellen dat de roman in 1970 de tongen losmaakte, vanwege de apolitieke en enigszins romantische manier waarop de oorlog wordt beschreven. Tegenwoordig is er weinig schokkends aan, of het moeten de half-pedo-erotische passages zijn... Groet, Daniel

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Hallo Daniel,
    Dank je voor je reactie. Ik denk dat je de vinger op de zere plek legt (wat
    mij betreft): die magische manier van beschrijven, doet me niet zo veel.
    Ik vind het ook wel weer opvallend dat het boek blijkbaar regelmatig door
    jongeren (twintigers in dit geval) gelezen wordt. Waarom ben jij er in
    begonnen?

    Ingmar

    Op 3 augustus 2010 21:42 schreef Disqus <

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Wat doet dat er nou toe, die leeftijd. Je bent een lezer of niet. De Elzenkoning is geen makkelijk boek, maar wel een kunstwerk, en makkelijke kunst is meestal erg vervelend. Het bijzondere aan kunst is dat er altijd veel gebeurt dat buiten het materiele valt, dat er een poetische logica bestaat die buiten het gewone valt. Tourniers boek is zo knap omdat je er geuren, gevoelens, impressies van licht en donker, wanhoop, bezetenheid, angst, en een ontroerende menselijkheid in voelt. Wat vond ik dat een mooi boek, het zit bij mijn absolute favorieten.
    Maria

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je wel voor je reactie Maria.
      Ik ben het met je eens dat makkelijke kunst meestal erg vervelend is. Wat dat betreft is De Elzenkoning inderdaad geen makkelijke kunst. Het was ook geen "vervelend" boek (want dan had ik het wel eerder opzij gelegd). Ik snap wat hij doet en begrijp ook wel waarom anderen het wel een heel indrukwekkend boek vinden. Alleen, het boek heeft mij alleen niet zo geraakt, als dat ik op grond van wat er over gehoord en gelezen had, verwachtte.
      Verder denk ik dat de leeftijd en het moment in de tijd waarop je een boek leest, zeker van invloed is op de waardering van een roman, maar dat is misschien een andere discussie.

      Verwijderen
  6. Richard van der Laan1 juni 2014 om 15:21

    Dit boek heb ik zojuist voor de derde keer gelezen en weer ben ik onder de indruk. Het is ook typisch een boek dat je meerdere keren kunt, en mischien wel moet lezen, omdat het zoveel lagen bevat.
    Het boek dat een bewerking is van Robinson Crusoe heb ik ook gelezen. Dat maakte op mij een veel mindere indruk. Wellicht moet ik dat binnenkort dan nog maar eens herlezen.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hallo Richard,
      Dankjewel voor je reactie. Ik heb het Crusoe-boek nog altijd niet gelezen (was het eigenlijk een beetje vergeten). En misschien moet ik De Elzenkoning ook nog maar een keer lezen.

      Verwijderen