Waar is de grens?

Gisteren was ik op inspectiebezoek bij de gemeente Bergen in Noord-Limburg. In de auto ernaar toe, moest ik denken aan iets dat ik op haar website had gelezen:

Grensbepalingen en grenswijzigingen
In 1815 heeft het Congres van Wenen de oostgrens van de provincie Limburg en dus ook van de gemeente Bergen definitief vastgesteld. Toen is besloten dat de plaatsen op de rechter Maasoever bij de Nederlanden zouden horen, zodat de Nederlands-Duitse grens op een afstand van tenminste 800 Rijnlandse roeden (ongeveer 3 km) ten oosten van de Maas kwam te liggen. In die tijd was dit gelijk aan de afstand, die met een kanonschot overbrugd kon worden. De gemeente Bergen lag helemaal in deze ‘Maaszoom’, de toenmalige veiligheidsgordel van het Nederlandse grondgebied.

Vooral dat zinnetje over het kanonschot intrigeerde me, omdat het laat zien hoe arbitrair sommige grenzen getrokken worden. In dit geval werd de grens dus bepaald door de technologische ontwikkelingen. Een paar jaar later was de vuurkracht van een kanon vast weer groter geworden en zou Nederland dus een stukje groter geweest zijn.
Ik moest toen ook denken aan twee andere bijzondere grensgevallen in (zuid)-oostelijke Limburg.

Drostambt Tudderen
Na de Tweede Wereldoorlog bezette Nederland als 'genoegdoening' voor de geleden schade verschillende stukjes Duits grondgebied. Eentje daarvan was Drostambt Tudderen, een Duitse inham tussen Sittard, Koningsbosch en Schinveld. In 1949 annexeerde Nederland het gebied, stuurde de Duitse gemeenteraad naar huis, benoemde een Landdrost en gaf de Duitse inwoners een Nederlandse pas.
In 1959 begonnen Nederland en West-Duitsland onderhandelen over de teruggave en na 'betaling' van 280 miljoen Duitse Mark kreeg Duitsland het gebied van ca 42 km² in 1963 weer terug. Het bijzondere was echter dat Nederland ondertussen de N274 van Roermond naar Heerlen dwars door Tudderen had aangelegd. Omdat er in die tijd nog echte "grensovergangen" bestonden werd in 1963 bepaald dat de weg Nederlands bleef. Mijn oma vertelde altijd dat ze het heel spannend vond als ze over die weg reden, want je mocht er eigenlijk ook niet stoppen. In 2002 is ook de weg weer terug gegeven aan Duitsland.
In het Nationaal Archief is meer te vinden over Drosambt Tudderen, zie 2.04.87, Inventaris van de archieven van de Directie Binnenlands Bestuur: Bestuurszaken en Kabinetszaken, (1904) 1949-1981 (1993) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken (pdf)


Neutraal Moresnet

En helemaal in het zuiden, waar nu het Drielandenpunt is, is een tijdje een Vierlandenpunt geweest. Neutraal Moresnet was vanaf 1816 een condominium dat werd bestuurd door het toenmalige Pruisen en Nederland (vanaf 1839 België). De burgemeester van het dorpje Kelmis was staatshoofd. Het landje van nog geen 3,5 vierkante kilometer was een soort belastingparadijs, dat in 1920 werd ingelijfd bij België
In het begin van de twintigste eeuw is er trouwens nog sprake van geweest dat Neutraal Moresnet een "Esperantostaat" zou worden. Op zich niet zo gek: het land was volkomen kunstmatig tot stand gekomen, dan kon een kunstmatige landstaal er ook nog wel bij. Mede door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is het daar nooit van gekomen. Op het wonderlijke interweb kwam ik onderstaande Nederlandstalige documentaire tegen, ondertiteld in het Esperanto.


Helaas las ik  gisteravond in Handboek voor de geschiedenis van Limburg dat het kanonschot een mythe is. Soms is het verhaal mooier dan de waarheid...

Plaatje: Vierlandenpunt