zondag 13 april 2014

Schaduwarchieven: De dubbelen worden verzameld in Amsterdam

Westerdoksdijk 2 Het gebouw van de Rijkspolitie te water. Links de Westerdoksluis.
Stadsarchief Amsterdam
Waar was ik gebleven...
O ja, op 4 augustus 1953 werd in het Staatsblad de wet gepubliceerd die de minister van Justitie de bevoegdheid gaf om maatregelen te nemen ter beveiliging van de akten van de burgerlijke stand in geval van oorlog of oorlogsgevaar. Nu kon Justitie er dus voor gaan zorgen dat de dubbelen naar een veilige plaats gestuurd werden: Marinebasis Parera op Curaçao. 
Dat was een enorme operatie en uit een logboek dat ik tegenkwam in een dossier van de Rijksarchiefinspectie blijkt deels hoe dat in zijn werk ging.

Journaal van werkzaamheden i.v.m. overname registers van de burgerlijke stand wegens wegvoering
Tussen 1955 en 1966 reed Roelf Raven, "adjudant der Rijkspolitie, tevens onbezoldigd rijksrechercheur" kriskras door het hele land om bij de griffies van de rechtbanken de dubbelen van de burgerlijke stand op te halen. Hij haalde ze niet allemaal in een keer op, maar deed dat in blokken van tien jaar: van 1883 t/m 1892 in 1955 tot 1943 t/m 1952 in de laatste jaren.
De akten werden tijdelijk geborgen in houten kisten, die werden opgeslagen in een loods van de Rijkspolitie te Water aan de Westerdoksdijk in Amsterdam.
Om een indruk te krijgen hoe dat in zijn werk ging, staan hieronder enkele passages uit het logboek over het ophalen van de dubbelen in Limburg:
9-8-1955
Mr. Fonteijn en Raven.
Bezocht de Civiele Griffies te Roermond, Maastricht en ’s-Hertogenbosch.
Roermond: bespreking met Mr. Geradts, Griffier en Hr Bergh, Chef Civ. Griffie.
Maastricht: bespreking met Chef Civ. Griffie, de Heer Wilmes. De Griffier, Mr. Panhuisen was met verlof.
[...]
12 t/m 13 aug. 1955.
Raven. De registers 1883 t/m 1892 van de burgerlijke stand bij de Civiele Griffie van de Arrondissements-Rechtbank te Roermond verpakt in 6 kisten (72 t/m 77). Het overlijdensregister 1886 van de gemeente Posterholt ontbreekt.
Bij het inpakken zijn op 12 en 13 augustus 2 gedetineerden, onder toezicht van een wachtmeester van de Parketgroep, behulpzaam geweest.
De adjunct-directeur van de Strafgevangenis Roermond deelde mede, dat hij f. 0,75 per mandag in rekening moest brengen. De nota zal door hem naar de 1e Afd . van het Ministerie van Justitie worden gezonden.
[...]
16 en 17 aug. 1955.
Raven. De registers van de burgerlijke stand van 1883 t/m 1892 bij de Civiele Griffie van de Rechtbank te Maastricht verpakt in 5 kisten (78 t/m 82).
De Griffier heeft te kennen gegeven, dat de kisten niet mogen worden afgehaald alvorens hij van het Departement van Justitie schriftelijk bericht heeft ontvangen inzake het wegvoeren van de registers.
[...]
24 en 25-8-1955
Raven. Met de Justitiële Autotransportdienst op 24 augustus 1955 6 kisten , no’s 72 t/m 77 van de Civ. Griffie Rechtbank Roermond; 5 kisten, no’s 78 t/m 82 van de Civ. Griffie Rechtbank Maastricht en op 25 augustus 1955 13 kisten, no’s 83 t/m 95 van de Civ. Griffie Rechtbank ’s Hertogenbosch afgehaald en overgebracht naar Amsterdam en aldaar opgeslagen in loods 39 van de Rijkspolitie te Water te Amsterdam.
Raven constateerde in Roermond dat er een register van de gemeente Posterholt ontbrak. In het logboek komen meer van dit soort constateringen voor:
Van diverse gemeenten [van het arrondissement Rotterdam, IKo] waren registers door granaatscherven beschadigd en gedeeltelijk onleesbaar. Hiervan waren geen fotocopieën aanwezig. Naar ik verneem worden hiervan bij het departement geen fotocopieën gemaakt.
[...]
“Een deel van de registers werden bij de Rechtbank [in Dordrecht, IKo] op de zolder bewaard. Deze registers waren zeer stoffig.
Maar, ook de bewaaromstandigheden bij de Rijkspolitie te Water waren verre van optimaal:
27-2-1956
Raven naar Amsterdam om de toestand van de registers op te nemen. Bij aankomst bleek dat door de Rijkspolitie te Water de leidingen van de centrale verwarming in de boxen waren gerepareerd en dat de boxen waren verwarmd. Temperatuur ± 85° F.
Daar de vorstperiode voorbij was, wilde de Rijkspolitie te Water eindigen met het verwarmen van de loods en de boxen, omdat deze op een afzonderlijke verwarmingsketel waren aangesloten. Na telefonisch overleg met de heer Lobbezoo is bepaald dat op rekening van het Ministerie van Justitie met het stoken zou worden doorgegaan en dat de Rijkspolitie te Water 2 stokers kon aannemen, benevens 2 losse arbeiders voor het openen van de kisten.
85° F komt overeen met bijna 29,5° C, terwijl de ideale temperatuur voor papier zo rond de 18° C ligt.
Daarnaast was het ook veel te vochtig in de loods.
Tijdvak 29-2-1956 t/m 11 april 1956
De 279 kisten met registers zijn door mij, Raven, op relatieve vochtigheid onderzocht met een door het Ministerie van Justitie verstrekte hygrometer. Van deze kisten waren er ± 75 met een te hoog percentage vochtigheid (±67-87%).
Deze kisten zijn in box 41 geplaatst. Om de registers sneller te doen drogen zijn deze uit de kisten genomen. De temperatuur werd in box 41 opgevoerd tot ±100° F. Op 6-4-1956 waren de te vochtige registers tot beneden 60% relatieve vochtigheid gedaald.
Kisten met de dubbelen van de Burgerlijke Stand in het West-Indisch Pakhuis in 1975
(Negatief uit NL-HaNA, RAD Rijksarchiefinspectie, 1970-1985, 2.14.09.04, inv.nr. 287)
De registers werden in Amsterdam verzameld en daar vlak voor ze doorgestuurd werden in speciaal daarvoor ontworpen kisten met een luchtdichte blikken "binnenvoering" gestopt:
Nadat de blikken binnendeksels van de kisten door de loodgieter Tesing luchtdicht waren dichtgesoldeerd (door mij gecontroleerd) zijn deze met behulp van 2 losse arbeiders dichtgeschroefd en aan de boven- en 2 zijkanten met colli-inkt respectievelijk genummerd van 1 t/m 279.
Door mij is in elke kist een linnen zakje met 30 gram cilica-gel gelegd, benevens een op de inhoud betrekking hebbende inhoudsopgave. Op de blikken deksel is na het dichtsolderen eveneens een inhoudsopgave gelegd.
Op 18 april 1956 schreef Raven in het logboek:
De kisten nrs 1 t/m 279, met registers van de burgerlijke stand overgedragen. Zie proces-verbaal dd. 20-4-1956, no.1 Zeer geheim.
Twee jaar later werd er trouwens nog een extra handeling aan deze procedure toegevoegd:
18 t/m 28-2 febr en 24 t/m 28-3 maart `58.
Raven 115 kisten met registers te amsterdam voor verzending gereed gemaakt. […]
Deze kisten, benevens de kisten nos. 575 t/m 783, welke reeds voor verzending gereed waren, zijn aan de buitenkant met een termietenwerend middel behandeld
Dat termietenwerend middel zal wel niet voor niets zijn geweest.

De kisten werden daarna waarschijnlijk overgedragen aan de Marine voor verzending naar Curaçao. 
Er kon trouwens geruime tijd zitten tussen het verzendklaar maken van de registers en het daadwerkelijk overdragen aan de Marine, zoals blijkt uit de inschrijving van 12 november 1956, toen Raven het overlijdensregister 1911 van Stellendam uit een al dichtgesoldeerde kist moest halen om door iemand van Justitie te laten kopiëren. Het register werd 11 dagen later terug in de kist gestopt, waarna deze weer dicht werd gesoldeerd.

In 1963 zijn 464 kisten (458 met papieren dubbelen, vijf met dubbelen op microfilm en een "werkkist") tijdelijk van de Westerdoksdijk verplaatst naar het Huis van Bewaring II aan de Oostelijke Handelskade. De kisten stonden bij de Rijkspolitie te Water in de kelder, maar:
Door het gewicht van de kisten kwam er grote druk op de vloer van de kelder. Enkele malen is er grondwater in de kelder gekomen. De vloer werd dan weer gerepareerd. In september 1963 kwam door een lekkage in de waterleiding ± 20 cm water in de kelder te staan. De onderste lagen van de kisten kwamen dientengevolge in het water te staan.
Toen Raven de kisten in het Huis van Bewaring ging inspecteren en enkele kisten openmaakte, bleek de inhoud van de kisten "zeer vochtig". Toen zijn alle kisten opengemaakt en van ongeveer 130 kisten bleek de inhoud in meer of mindere mate door vocht aangetast. De vochtige registers zijn ter plekke zo snel mogelijk gedroogd en een groot aantal registers zijn opnieuw ingebonden.
De beschadigde registers, waarvan akten deels onleesbaar waren, werden en worden thans (Jan. 1965) nog [...] hersteld, door aanhechting op de bladzijde waar de beschadigde akte(n) voorkomt, van afschrift(en) of fotocopie(ën) van de originele akte(n), welke door de ambtenaren van de burgerlijke stand op dezerzijdse aanvrage werden/worden verstrekt.
Een 40-tal beschadigde registers, t.w. van de gemeenten Deurne, Leens, Loppersum, Haarzuilens, Oudenrijn, Nieuw-Beijerland, Utrecht (20 delen) en Vleuten, werden/worden door fotocopieën van het originele van de gemeenten vanwege het departement vervangen.
In 1964 zijn de kisten vanuit het Huis van Bewaring verplaatst naar Den Haag en opgeslagen in het "perceel 'Boes' aan de Waldorpstraat" van het Ministerie van Justitie. Van daaruit zijn ze uiteindelijk in 1966 overgedragen aan de Marine voor verzending naar Curaçao.

Hoe die verscheping door de Marine en opslag op Parera precies verliep is voorlopig nog een raadsel.

Gerelateerd
Schaduwarchieven: twee wetten
Schaduwarchieven: de dubbelen van de Burgerlijke Stand keren terug
Bronnen
NL-HaNA, RAD Rijksarchiefinspectie, 1970-1985, 2.14.09.04, inv.nr. 286
NL-HaNA, RAD Rijksarchiefinspectie, 1970-1985, 2.14.09.04, inv.nr. 287

Geen opmerkingen:

Een reactie posten