Ingmar bladert en schrijft: Schaduwarchieven: "De Russen komen!" Een intermezzo

Over die schaduwarchieven waar ik nu al een paar weken mee bezig ben, is nauwelijks wat geschreven. In Villa Maarheeze, de geschiedenis van de Inlichtingendienst Buitenland van De Graaff en Wiebes worden er twee-en-halve pagina aan geweid. (En ik kom daar later vast nog een keer op terug, want ze zeggen iets heel interessants), maar verder was ik er nog nergens iets over tegen gekomen.
Daarom was ik ook blij verrast toen Mark Traa naar aanleiding van mijn eerste bericht zijn boek bij mij onder de aandacht bracht:

@Ingmario @RogerVleugels interessant! Ik schreef er ook over in 'De Russen komen! Nederland in de Koude Oorlog' (Athenaeum)
— Mark Traa (@marktraa) January 5, 2014

In zijn boek beschrijft Traa uitgebreid de maatregelen die de Nederlandse regering vanaf 1948 nam om de bevolking te beschermen tegen en redden bij een aanval vanuit het Oostblok. Dit varieerde van plannen om alle binnenvaartschepen die op de Maas, Waal en Rijn voeren ten tijde van een inval, de Noordzee over te laten steken, tot ontzettend gedetailleerde plannen om mensen bij een atoomaanval te evacueren. Vooral die laatste plannen zijn soms hallucinant, omdat je de indruk krijgt dat de ene gemeente of regio zijn burgers verplaatste naar een andere regio en vice versa. Zie ook de recensies in de Volkskrant en de NRC voor meer voorbeelden.
Ik was vooral geïnteresseerd in het hoofdstuk "De papieren oorlog" omdat Traa daarin, in de paragraaf Kisten vol Nederlanders kort schrijft over de schaduwarchieven op Curaçao. Hij beschrijft in een paar pagina's dat duplicaten van de bevolkingsregisters en de dubbelen van de Burgelijke Stand naar de West zijn overgebracht. Helaas gooit hij de twee bestanden wel op een hoop, maar die verwarring is ook wel begrijpelijk.

Cultureel erfgoed veilig stellen
Andere passages die ik wel interessant vond, hebben niet zo zeer met schaduwarchieven, maar wel met het veiligstellen van cultureel erfgoed te maken. Zo is er een Rijkscommissie voor de Bescherming van Monumenten tegen Oorlogsgevaar die in 1948 aangeeft dat er op verschillende plekken in het land kelders gebouwd moeten worden, bijvoorbeeld onder het Rijksarchief in Middelburg en Haarlem, de KB en de Provinciale Bibliotheek in Leeuwarden.
Het ministerie van Financiën vindt dit te kostbaar en suggereert dat de Duitse bunker in Schaarsbergen hiervoor gebruikt zou kunnen worden. Dit stuit echter weer op bezwaren van de minister van OKW, omdat de bunker te dicht bij het militaire vliegveld ~~Delden~~ Deelen ligt en het transport van de kunstwerken te gevaarlijk zou zijn. Uiteindelijk worden bergplaatsen gereserveerd in de duinen bij Heemskerk en Zandvoort, de kunstbunker in Paasloo en in de Sint-Pietersberg. Maar de bunker in Schaarsbergen heeft wel cultureel erfgoed geherbergd, want het was jarenlang een "hulpdepot" van de Rijksarchiefdienst.

Bronnen
Ik heb de indruk dat Traa zijn paragraaf over "Kisten vol Nederlanders" grotendeels heeft gebaseerd op dezelfde dossiers die ik nu ook heb ingezien bij het Nationaal Archief. Maar helaas kan ik dat niet uit het boek opmaken. Dat is ook mijn grootste kritiekpunt op het boek. Traa heeft duidelijk uitgebreid archiefonderzoek gedaan en beschrijft redelijk neutraal (hij ontkomt niet altijd aan de ironie van de kennis van nu) wat de regering allemaal bedacht had. Maar zijn Verantwoording is schandalig beknopt: