11 september en herinneringen

De hele week wordt in alle media aandacht besteed aan 11 september 2001. De NRC had de hele week korte stukjes waarin Bekende Nederlanders vertelden wat zij op die dag aan het doen waren. Wat mezelf betreft: ik was gewoon thuis, want ik had vakantie. Ik heb het idee dat ik rond half vier wist dat er iets met het WTC gebeurd was en in mijn herinnering heb ik de torens "live" zien instorten.
Wat ik me ook nog herinner, is dat wij vrijdag 14 september op vakantie gingen naar de Algarve. Ik weet niet meer hoe laat we vertrokken, maar weet wel dat we in het vliegtuig, op de startbaan, de drie minuten stil zijn geweest, zoals iedereen overal in de wereld op dat moment. Hiermee hangt de herinnering samen dat we toen we terug vlogen vanuit Portugal, mijn zakmes moesten inleveren. Dat mocht opeens niet meer mee in de handbagage.

Interessant is nu wat Margriet van der Heijden vorige week in de NRC schreef:

Een rijkdom aan details biedt vooral de illusie van authenticiteit, schrijven de Amerikaanse hoogleraren Christopher Chabris en Daniel Simmons in hun boek De onzichtbare gorilla. Ze merkten het zelf toen ze naaste collega’s en familieleden naar 9/11 vroegen. Die verhalen strookten helemaal niet met elkaar. X wist zeker dat hij het nieuws van Y had gehoord en direct naar Z was gelopen. Maar Z zei juist dat hij het nieuws aan X had overgebracht. En Y dacht weer dat hij uit gewoonte de tv had aangezet. Enzovoorts.
In een veel systematischer onderzoek werden studenten direct na de ramp, en vervolgens een week, zes weken en 32 weken later over 9/11 ondervraagd. En? Inderdaad: geen detail was veilig. Gezelschappen veranderden van samenstelling, de klok verschoof, kamers verwisselden... Alleen één ding bleef gelijk: de studenten waren rotsvast van de betrouwbaarheid van hun flitsherinneringen overtuigd.

En dat brengt me weer bij iets anders: het oral history-project van het Veteraneninstituut, waarin 500 Nederlandse veteranen van alle conflicten en militaire missies waar Nederland in betrokken was.
De interviews zijn allemaal (na registratie) te beluisteren en vormen op die manier een persoonlijke aanvulling op de "officiële" geschiedenis. Maar ook hiervoor geldt:

De mensen die de collectie van het IPNV willen raadplegen moeten zich bewust zijn van de eigenschappen van Oral History. ‘Feit’ en ‘beleving’ werken namelijk soms zodanig op elkaar in dat mensen die hetzelfde hebben meegemaakt tot een heel verschillende conclusie kunnen komen. Wie wil weten ‘wat er precies gebeurd is’ zal ook andere bronnen moeten raadplegen of naar verschillende verhalen moeten luisteren. Ook zal niet alles wat in de interviews gezegd wordt exact kloppen. Mensen spreken soms jaren later over hun ervaringen en kennen niet meer de exacte naam van hun wapen, of van hun legering. Soms halen ze jaartallen door elkaar.
Een verantwoord gebruik van dit soort bronnen vereist dus een degelijke bronnenkritiek.

Gerelateerd
Macht, archiefvorming en archieven
Falling Man - Don Delillo
Beeldrijm

Plaatje: The falling man van Richard Drew, waar deze geweldige documentaire over gemaakt is.