zaterdag 8 mei 2010

Privacy, fout en archieven


Vandaag is het precies vijfenzestig jaar geleden dat Nazi-Duitsland capituleerde en mede naar aanleiding daarvan werd gisteren in Berlijn de nieuwbouw van de Stiftung Topographie des Terrors door de Bondspresident geopend. In de NRC schreef de Berlijnse correspondent Joost van der Vaart er ook een stuk over, dat als volgt eindigt:
Andreas Nachama, de (Joodse) directeur van het documentatiecentrum, is daar nuchter over. „Het oord en de overblijfsels zijn onschuldig. De mensen die er werkten, díe dragen schuld. Dat zijn de daders.”

Van wie er maar weinig zijn veroordeeld. Dat wordt in de expositieruimte plastisch en op schokkende wijze aangetoond. De archiefkaarten van 530 nazi’s die ooit in de gebouwen van Gestapo en SS hebben gewerkt, zijn vergroot en als kopie op vierkante vlakken gezet. Zestien daarvan steken enigszins uit de muur. Dat zijn de archiefkaarten van degenen tegen wie na de oorlog een proces is gevoerd. Drie vlakken met archiefkaarten springen er echt uit. Dat zijn de veroordeelde nazi’s. Drie van de 530. De rest is, als ze niet tijdens latere oorlogsjaren zijn gesneuveld, vrijuit gegaan.

Ik vind dit schokkend; niet dat er maar zo weinig mensen veroordeeld zijn, maar dat op deze manier de 'schuldigen' openbaar worden gemaakt. In Nederland zijn "oorlogsarchieven" meestal voor lange tijd aan de openbaarheid onttrokken. Zo zijn de dossiers uit het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging bij het Nationaal Archief alleen toegankelijk als onomstotelijk vaststaat dat de betrokkene overleden is. Ook in gemeentelijke archieven zijn de dossiers uit de periode 1940-1945 vaak niet zo maar toegankelijk.

Ik kan er niet precies de vinger op leggen wat ik nu zo schokkend vind. Aan de ene kant vind ik dat we hier nog al krampachtig met deze geschiedenis om gaan en heb ik de indruk dat dit steeds erger wordt. Aan de andere kant snap ik als ik dit lees, ook wel dat er in die dossiers zeer pijnlijke en emotionele zaken staan. Maar waarom moet dat artikel nou per sé zo expliciet verwijzen naar foute Nederlanders?
Maar ligt dat in Duitsland dan anders? Is daar het onderscheid tussen goed en fout niet zo zwart-wit? Weet iedereen daar ondertussen wie wel en wie niet bij de SS of de Gestapo zat? Of is het erger om te collaboreren met een buitenlandse bezetter dan mee te doen in een afschuwelijk, maar binnenlands regime? Blijkbaar allemaal niet.

Maar waarom kunnen die archiefkaarten van 'bekende daders' in Berlijn dan wel zo maar getoond worden? En vanaf wanneer zou dit in Nederland kunnen?

Het wordt tijd om eens naar Berlijn af te reizen...

Foto: Van AP, uit de Haaretz

4 opmerkingen:

  1. Een aardige vergelijking is te maken met het volledig opengooien van de Stazi-archieven, vlak na de Wende.
    Je eigen dossier (en ik geloof niet alleen je eigen) was meteen op te vragen, inclusief de namen van de agenten e.d.

    Het idee was om in één keer schoon schip te maken en er zal ook wel een beetje 'overwinnaarswraak' in gezeten hebben.

    E.e.a. wordt mooi weergegeven aan het einde van de film Das Leben der Anderen.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Je kunt je afvragen of het krampachtig gesloten houden van al die archieven uit die periode niet een belangrijke reden is dat zo weinigen veroordeeld zijn.

    Ik denk dat privacy hier soms een te sterke rol speelt.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. @Chido en Luud: Ik vraag me ook af of in Nederland het 'niet toegankelijk' zijn de dossiers niet een extra spannende lading geeft. Een beetje zoals het zeer strenge verbod op alcohol in de VS, of het 'verbieden' van snoepgoed aan kinderen.
    Ik weet het niet...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ik heb wel eens begrepen dat ze in landen als Duitsland zelfs opener over een dergelijk verleden zijn en aldus ook omgaan met hun archieven, ook om 'schoon schip' te maken en om te laten zien dat er niks wordt achtergehouden, dat er gebroken is met het verleden enzovoort.

    BeantwoordenVerwijderen