donderdag 14 januari 2010

Authenticiteit?

In de Kerstvakantie las ik op aanraden van een collega De toekomst van het verleden van Alexander Stille. Omdat ik wat gemengde gevoelens bij het boek had, was ik eigenlijk niet van plan er hier over te schrijven. De stijl van Stille staat me niet zo aan, het is een echt 'Amerikaans journalistieke stijl' en hoewel Stille heel veel verschillende onderwerpen bespreekt, van de Sfinx in Gizeh tot natuurbescherming op Madagaskar en het Latijn in het moderne Rome, is het toch veel van hetzelfde. Alle mensen die hij beschrijft zijn monomaan, excentriek en voeren eigenlijk een verloren strijd. Na acht van de elf hoofdstukken had ik er genoeg van en heb ik het dichtgeslagen en opzij gelegd.

Gisteren, terwijl ik bezig was met het beantwoorden van diverse vragen over archiefwettelijke vervanging, moest ik desondanks toch aan een hoofdstuk uit het boek denken. Één van de aspecten die bij vervanging een belangrijke rol spelen is de vraag hoe authentiek een (digitale) reproductie is. En dan ging het gisteren eigenlijk niet eens om de juridische authenticiteit ("Dit document is wat het zegt te zijn"), maar meer om de 'historische sensatie' van een origineel document.

In sommige gevallen hebben archiefstukken een museale waarde: ze zijn het op grond van esthetische of historische gronden waard om getoond te worden. Daarnaast kunnen archiefstukken tijdens exposities gebruikt worden om bepaalde zaken toe te lichten. Zo kan een bouwtekening van een (gebombardeerde) brug een heldere illustratie zijn van een niet meer bestaande situatie. Wij vinden het in zo'n geval heel belangrijk om 'het origineel' te tonen en in sommige gevallen leidt dit tot de beslissing om bepaalde documenten niet te vervangen.

In het tweede hoofdstuk van zijn boek (De cultuur van de kopie en de teloorgang van het Chinese verleden) beschrijft Stille dat er in China en Japan een andere opvatting over oud en authentiek gehanteerd wordt dan in 'het Westen'. Het bekendste voorbeeld daarvan is misschien wel de Japanse Ise-schrijn, waarvan hieronder een bouwtekening staat afgebeeld.
Deze tempel uit de zevende eeuw na Christus wordt om de twintig jaar ritueel verwoest en daarna weer opgebouwd. Ik stelde me dat altijd als een soort Ikea-bouwpakket of een puzzel voor, maar begrijp nu dat hij echt verwoest wordt en daarna met nieuw hout wordt opgebouwd.
"In de ogen van de Japanners is de tempel dertien eeuwen oud, hoewel geen enkel onderdeel ouder is dan twintig jaar. Westerse kunsthistorici weten niet wat ze hiermee aan moeten. De Unesco heeft dan ook na heftige discussies besloten om de Ise-schrijn en vele andere beroemde Japanse monumentale bouwwerken van de lijst van werelderfgoed te schrappen. De motivatie luidde dat deze gebouwen niet echt oud of authentiek zijn."
(De toekomst van het verleden, p,64-65)

Daarna beschrijft Stille dat er in het Chinees twee verschillende woorden voor kopiëren zijn: Fang Zhipin, wat ongeveer gelijk staat aan ons begrip reproductie en Fu Zhipin wat een reproductie van zeer hoogwaardige kwaliteit is, die het waard is om bestudeerd te worden. Het blijkt dat in heel veel gevallen Fu Zhipin tentoongesteld worden, maar dat dit op het oog bijna niet vast te stellen is.

Nu vraag ik me af: Zouden wij voor archiefbescheiden die we willen tentoonstellen niet ook altijd Fu Zhipin moeten maken?

5 opmerkingen:

  1. Leuke blog met interessante gezichtspunten. Met name het voorbeeld van die Japanse Ise-schrijn intrigeert mij. Het heeft natuurlijk alles te maken met veschillende referentiekaders of paradigma's waarmee wij hier in het Westen en zij daar in het Oosten naar zaken kijken. En de les hier is wederom dat we niet moeten proberen ons referentiekader heilig te verklaren en dat er dus meer manieren zijn om naar de 'werkelijkheid'te kijken. Laten we vooral niet de fout maken door onze waarheid te verheffen tot de waarheid. Het is overigens geen antwoord op je vraag ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Het begrip historische sensatie zal in het digitale tijdperk ook een hele andere dimensie kijken. Of blijven we hele bijzondere overeenkomsten / besluiten en wat dan ook tot in de eeuwen der eeuwen op papier vastleggen? Voor de historische sensatie?

    Interessant inderdaad die andere waardering van authentiek. Lekker pragmatisch en een stuk goedkoper dan de oplossingen die wij over het algemeen bedenken over digitaal archief.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Het interessante is dat Fu Zhipin als principe voor (monumentaal) cultuur-historisch erfgoed ook wel bestaat in "Het Westen". Het verschil in jou voorbeeld zit 'm in de aanleiding. Daar waar in het Japanse geval opzettelijk vernield wordt om Fu Zhipin toe te passen, wordt het 'hier' toegepast na opzettelijke vernietiging met een andere reden.

    Waar doel ik op? Op wederopbouw van monumenten na destructie door oorlogsgeweld (of jaren '60/70 wereldverbeterend geweld, maar dat laat ik nu even buiten beschouwing). Het centrum van Middelburg is in 1940 verwoest door een bombardement (zie Het Vergeten Bombardement). Na de oorlog is het weer in de oude stijl opgebouwd, voor de argeloze voorbijganger niet te onderscheiden van echt. Daardoor lijkt Middelburg zo'n 'pittoreske 17e eeuwse binnenstad' te hebben. De meeste gebouwen (incl. de Abdij) zijn echter van de 2e helft van de 20e eeuw.

    Een mooi voorbeeld van Westerse Fu Zhipin, zou ik zeggen.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Chido Die Fu Zhipin ging niet over die Japanse tempel, want is een Chinees begrip.
    Het grote verschil tussen Oost en West is (en dat heb ik ook uit Stille) dat in China alle gebouwen sinds jaar en dag 'gerestaureerd' werden met moderne materialen. Hierdoor is bijvoorbeeld in de Verboden Stad geen enkel echt 'oud' ornament te vinden. Je hebt daar dus ook geen ruïnes zoals wij die kennen. Aan de ene kant omdat het bouwmateriaal overwegend hout is en dus veel meer vergaat dan ons 'steenachtig materiaal. Aan de andere kant komt dit ook doordat 'oud en vervallen maar echt' niet in hun 'wereldbeeld' past.

    @Luud (en stiekem ook @remco0808) de digitale historische sensatie wordt waarschijnlijk vooral met behulp van emulatie bereikt: een mooi blauw scherm met witte lettertjes geeft toch een ander gevoel dan Open Office 3.1

    @Remco0808 Ik vond het eigenlijk ook wel schokkend dat zo'n organisatie als Unesco niet met dit soort opvattingen uit de voeten kan. Blijkbaar is dat toch meer een club met Westerse normen en waarden dan ik dacht.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik heb het boek niet gelezen en ben ook geen expert op het gebied van monumenten e.d., maar ik heb het gevoel dat het beeld van Stille over monumenten niet het mijne is.

    Persoonlijk heb ik bij oud-en-vervallen ook het gevoel "moesten we daar niet eens wat aan doen?" Als iets in volle glorie wordt hersteld, vind ik het bruikbaarder dan het als ruïne te laten bestaan, ook al gebruikt men daarbij niet meer de originele materialen.

    Dat is natuurlijk weer wat anders dan het iedere 20 jaar opzettelijk vervangen. Het feit dat UNESCO het niet (meer) als monument ziet, kan ik me voorstellen. Zeker omdat die status ook een bescherming voor behoud met zich mee kan brengen.
    Dat wil niet zeggen dat het geen werelderfgoed is. De al ruim 700 jaar oude cyclische combinatie van bouw en destructie lijkt me daarvoor voldoende.

    Kortom, wel erfgoed, geen monument :-)

    BeantwoordenVerwijderen